Bóle kręgosłupa stały się obecnie chorobą cywilizacyjną i stanowią coraz poważniejszy problem społeczny, w znacznym stopniu ograniczają sprawność ruchową ludzi i w dużej mierze przyczyniają się do utraty zdolności do wykonywania pracy zawodowej.
Zespoły bólowe kręgosłupa to grupa chorób, które charakteryzują się dolegliwościami bólowymi powstałymi wskutek wrodzonych lub nabytych zmian kręgosłupa oraz jego struktur. Zmiany obejmują przede wszystkim odcinek szyjny i lędźwiowy kręgosłupa, ponieważ przeobrażenia realiów życiowych związane z uwarunkowaniami cywilizacyjnymi oraz gwałtownym rozwojem motoryzacji doprowadziły do znaczącego osłabienia funkcji układu mięśniowo-więzadłowego. Dotyczy to szczególnie mięśni posturalnych, które odpowiadają za utrzymywanie pionowej postawy ciała. Objawy bólowe pochodzą także z krążków międzykręgowych oraz ścięgien. W konsekwencji dochodzi do powstania wyraźnych przeciążeń w wyżej wymienionych partiach kręgosłupa.
Powyższe zmiany charakteryzują głównie chorych po 40 roku życia, lecz przybywa coraz więcej ludzi młodszych, w wieku 30-40 lat, a nawet młodzieży i dzieci. Z badań z 2007 roku wynika, iż obecnie objawy zespołów bólowych kręgosłupa mogą występować u ludzi w 2-3 dekadzie życia, natomiast po 60 roku życia dotykają około 60% społeczeństwa, tak samo kobiet jak i mężczyzn. Stają się najczęstszą przyczyną inwalidztwa, które prowadzi do ograniczenia aktywności zawodowej, a w rezultacie czynnego uczestnictwa w życiu społecznym. Dlatego też, aktualnie stanowią nie tylko zagadnienie medyczne, ale poważny problem o charakterze cywilizacyjnym, niosącym za sobą trwałe, pejoratywne konsekwencje. Z punktu widzenia objawów klinicznych i radiologicznych dokonano podziału zespołów bólowych na dyskopatię – schorzenia krążka międzykręgowego oraz spondyloartorozę – zwyrodnienia kręgosłupa. Za ich główną przyczynę uznaje się przeciążenia, którym kręgosłup poddawany jest przez całe życie. Dolegliwości bólowe kręgosłupa są ponadto spowodowane przez bóle pochodzenia korzeniowego, bóle o charakterze chromania neurogennego, bóle nowotworowe, naczyniowe, psychogenne i roszczeniowe, bóle w przebiegu zapalenia, osteoporozy oraz wynikające z zaburzeń postawy i zniekształceń kończyn, w szczególności kończyn dolnych.
Definicja:
Artroza jest najczęstszą, niezapalną, postępującą wraz z wiekiem, nieodwracalną chorobą narządu ruchu. Może przebiegać w pełni bezobjawowo lub prowadzić do powstania bólu i zaburzeń funkcji, obniżających w dużym stopniu aktywność fizyczną. Badania donoszą, iż na przykład w Stanach Zjednoczonych, na różne odmiany artrozy cierpi około 80% ludności po 55 roku życia. Szacuje się natomiast, że ta liczba stale będzie rosnąć. W Europie zmiany degeneracyjne dotyczą około 20% całej populacji, w Polsce łącznie około 8 milionów osób. Jest to proces nasilania się destrukcyjnych zmian w obrębie chrząstki stawowej, jej zaniku i przez to powstawania wtórnych deformacji w warstwie podchrzęstnej kości. Zaburzona zostaje równowaga pomiędzy regeneracją oraz degradacją chrząstki pokrywającej. Dochodzi do zwłóknień torebek stawowych, powstania specyficznych wyrośli kostnych – osteofitów, torbieli kostnych oraz ubytków chrząstki szklistej. Zmiany te można stwierdzić za pomocą badań obrazowych, na przykład RTG lub MR. Obecnie panuje pogląd, iż etiologia choroby zwyrodnieniowej jest wieloczynnikowa, z ewentualną przewagą jednych czynników nad innymi. Spondyloartroza u osób starszych jest wynikiem zużywania się struktur, które w ciągu życia poddawane znacznym obciążeniom utraciły swój naturalny, niski współczynnik tarcia. U młodszych osób natomiast, odpowiedzialne za przedwczesne niszczenie chrząstki stawowej i pozostałych tkanek są wady wrodzone kręgosłupa, urazy, wady postawy ciała, zapalenia kręgów, zmiany strukturalne w obrębie stawów kręgosłupa, tj. krążków międzykręgowych. Uważa się, że istnieją również inne czynniki mające niewątpliwy wpływ na powstawanie zmian zwyrodnieniowych. Zalicza się tu zaburzenia hormonalne, niedobory witamin, choroby reumatyczne, infekcyjne i nieinfekcyjne stany zapalne, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, przewlekłe zatrucia zaburzające mechanizmy regulujące procesy odnowy w komórce. Przypuszcza się, że ekstremalne i długotrwale działające bodźce termiczne, duże różnice ciśnień oraz przebywanie przez dłuższy czas w stanie nieważkości doprowadza do zakłócenia fizjologicznych procesów biologicznych organizmu, które pośrednio przyczyniają się do powstawania zmian zwyrodnieniowych. Artroza może dotyczyć trzonów kręgów, wyrostków kolczystych kręgów, krążków i stawów międzykręgowych. Objawia się zwiększoną syntezą tkanki kostnej, co w miarę nasilania się procesów, czyni kość sztywniejszą, mniej podatną na mikrouszkodzenia. W błonie maziowej dochodzi do zmian proliferacyjnych oraz łagodnego stanu zapalnego. Kręgosłup traci swoje zdolności amortyzacyjne, więzadła ulegają poluzowaniu i osłabieniu. Więzadło podłużne przednie oraz więzadła żółte stają się wyraźnie przerośnięte i pogrubione. Konsekwencją tego jest powstanie niewydolności statyczno-dynamicznej kręgosłupa. Zwyrodnienia w stawach międzykręgowych oraz w trzonach kręgów w miejscu przyczepów więzadeł nie wywołują zazwyczaj żadnych dolegliwości bólowych.
Epidemiologia:
Na występowanie spondyloartrozy nie mają wpływu takie czynniki jak szerokość geograficzna, pochodzenie społeczne czy płeć. Chorują zarówno kobiety jak i mężczyźni. Jednak z przeprowadzanych badań coraz częściej wynika, iż po 65 r.ż. procesy zwyrodnieniowe w większym stopniu nasilają się u kobiet niż u mężczyzn, mniej więcej w stosunku K/M = 2/1. Wiek natomiast w przypadku pojawiania się destrukcyjnych procesów chrząstki stawowej jest cechą, która w dużym stopniu warunkuje ich natężenie. I tak objawy chorobowe u osób w przedziale wiekowym 15-44 lat obserwuje się na poziomie 5%, 45-64 – 30%, a powyżej 65 lat wynoszą od 60 do 90%.Etiopatogeneza:
Przebieg choroby ma charakter zróżnicowany i stopniowy. Bywa bardzo powolny, z mało zauważalnymi zmianami albo wręcz gwałtowny, z szybko postępującą progresją. Świadczy o tym fakt, iż w przypadku zwyrodnień kręgosłupa np.: szyjnego u niektórych osób dolegliwości mogą w ogóle nie występować, u innych tylko lekko lub poważnie się nasilać. Z reguły symptomy chorobowe narastają w ciągu kilku lat. Pierwszymi, charakterystycznymi objawami spondylozy są bóle oraz sztywność poranna. Ból początkowo nasilać się może podczas ćwiczeń fizycznych, zwiększonego wysiłku i dłuższego chodzenia, zwykle ustaje w czasie spoczynku. Po dłuższym odpoczynku pojawiające się uczucie sztywności, w pierwszych stadiach choroby trwa około 15-30 minut, które natychmiast po zwiększeniu aktywności zmniejsza się. Z upływem czasu i postępujących zmian ból przybiera charakter permanentny, występujący również w godzinach nocnych. Do istniejących już objawów dołączają się ograniczenia ruchomości w stawach kręgosłupa, dotyczy to głównie ruchów zgięcia, wyprostu, rotacji oraz skłonów na boki. Utrzymujące się przez dłuższy czas wzmożone obciążenie doprowadza do skrócenia długości mięśni, powstania dysbalansu mięśniowego, zaburzenia ślizgu powięziowego. Dochodzi do zaburzenia gry stawowego, doprowadzając w rezultacie do powstawania zmian zwyrodnieniowych w obrębie różnych segmentów kręgosłupa. Podstawowymi, zobrazowanymi na zdjęciach rentgenowskich wykładnikami choroby zwyrodnieniowej są zwężenia przestrzeni między kręgami (szpary stawowej), podchrzęstna sklerotyzacja, torbiele kostne, osteofity. Pozostałe czynniki występują nieco rzadziej i są to zwapnienia krążka międzykręgowego, sklerotyzacja brzeżna wyrostków kręgów, entezofity w miejscu przyczepu więzadeł do kręgosłupa.
dr n. o zdr. Paweł Sip.
BIbliografia
- Andrzejewski W., Kassolik K., Adam P.: Ocena skuteczności masażu medycznego w zmianach zwyrodnieniowych lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Fizjoterapia Polska 2006; 6: 198-205.
- Bolanowski J., Wrzosek Z.: Choroby reumatyczne. AWF Wrocław 2007.
- Chojnacka-Szawłowska G., Szawłowski K.: Rehabilitacja Medyczna. Agencja Wydawniczo-Informacyjna Warszawa 1994.
- Kempf H-D.: Szkoła pleców. Wydawnictwo Sic! Warszawa 1994
- Kiwerski J., Fiutko R.: Bóle kręgosłupa – przewodnik dla Ciebie. PZWL Warszawa 1997.
- Kiwerski J., Kowalski M., Krasuski M.: Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL Warszawa 1997.
- Zauner R.: Bóle kręgosłupa. Cedrus Publishing House Warszawa 1997.
- Zimmerman-Górska I.: Choroby reumatyczne. PZWL Warszawa 2004.
- Szczygłowski J.: Zwyrodnienia narządu ruchu. PZWL Warszawa 2005.
- Rąpała K.: Zespoły bólowe kręgosłupa. PZWL Warszawa 2006.
- Rosławski A.: Podstawy fizjoterapii w chorobach reumatycznych. AWF Wrocław 1996.